20 november 2013

Het kan niet anders of de eerste blog van Pantheon-seminars gaat over het Pantheon in Rome. Het gebouw zoals wij het kennen met de ronde koepel,  werd in de periode van 118 tot 126 na Christus gebouwd in opdracht van de keizer Hadrianus. Het ging toen om  herbouw. De oorspronkelijke tempel die door Marcus Agrippa , zoon van Lucius, werd gebouwd toen hij voor de derde maal consul was (M · AGRIPPA · L · F · COS · TERTIUM · FECIT), werd in 80 na Christus bijna geheel verwoest.  Alleen het imposante voorportaal met de  timpaan en 16 Corintische zuilen bleef bewaard. De nieuwe tempel achter het voorportaal kreeg een ronde vorm als symbool van de  gelijkwaardigheid en saamhorigheid van de mensen die hier bijeen komen en ook de gelijkwaardigheid van de goden die hier werden vereerd.

De genialiteit van het gebouw rust in de ronde koepel. Deze heeft een overspanning van maar liefst 43 meter. Om deze overspanning te realiseren was het nodig om met nieuwe ideeën en nieuwe technieken te komen. Uiteindelijk bedacht men een koepel van cassetten die naar boven toe steeds dunner worden. De schil van de koepel is bovenin 1,2 meter dik en wordt naar beneden toe steeds dikker om op wanden met een dikte van 7 meter te rusten. In de basis van de koepel is basalt gebruikt en in de top het lichtere, gemalen puimsteen. Daarmee bespaarden ze gewicht. Ook bespaarden ze gewicht door bovenin de koepel een ronde opening, een  oculus, te houden. Het oculus werkte voor de Romeinen als getijdewijzer. In de winter beschijnt de zon juist de binnenzijde van het dak, en zakt gedurende het voorjaar langs de wand naar beneden om in de zomer het midden van de vloer te bereiken. Pas 1200 jaar later was men in staat een grotere overspanning af te dichten. De koepel van de Santa Maria del Fiore in Florence heeft een diameter van 45 meter.

Het bijna 2000 jaar oude Pantheon in Rome is voor mij het achtste wereldwonder. Niet alleen vanwege de ingenieuze bouwkunst  (de koepel vormt nog steeds de grootste overspanning van ongewapend beton ter wereld), maar ook vanwege de symboliek van deze tempel. De Romeinen bouwden een tempel voor alle (pan) goden (theon). Niet alleen de eigen goden werden hier vereerd, maar ook goden van andere volkeren. Dat deden ze niet omdat ze ruimdenkend waren, maar uit pure berekening. ‘Stel je voor dat er nog een god is die wij niet vereren en die zijn toorn tegen ons keert.’ Op zich is dat geen nobele gedachte. Maar hoe dan ook, de gedachte dat er een plek is waar alle goden worden vereerd en waar iedereen, ongeacht zijn eigen geloof, naar toe kan komen, staat voor openheid voor andere ideeën en andere denkwijzen. Dat is een gedachte die anno 2013 van grote waarde kan zijn en nieuw leven mag worden ingeblazen. Voor mij is dat reden genoeg om mij in mijn werk door dit bijzondere bouwwerk te laten inspireren.